ЭКҰ (британдық ғалым Роберт Эдвардсонмен және Патрик Стептоймен әзірленген) әдісімен ұрықтанған бірінші бала жарыққа 1978 жылы пайда болды. Бүгінгі күнде әлемде экстракорпоральды ұрықтандыру көмегімен миллиондаған балалар дүниеге келді. 

Экстракорпоральды ұрықтандыру (ЭКҰ) – (латын тілінен extra — сырттан тыс және лат. corpus — дене, яғни денеден тыс ұрықтану) — бедеулік кезінде тиімді және өте жиі пайдаланылатын қосалқы репродуктивті технология әдісі. Ағылшын тілінде IVF (in vitro fertilisation) аббревиатурамен белгіленеді. ЭКҰ көмегімен алғашқы кезеңдерде эмбрионның ұрықталуы және дамуы әйелдердің табиғи ортасында барынша бейімделген арнайы ортада болады. Осы ҚРТ әдісі егер репродуктивті жүйенің жағдайы (еркектерде сияқты әйелдерде де) табиғи тәсілмен баланы ұрықтандыруға мүмкіндік бермесе, ал бедеулік себебі емдеуге берілмеген жағдайда ұсынылады.
Экстракорпоральды ұрықтандыру– жоғары білікті мамандарды, сонымен қатар мәселе диагностикасына және айлалы әрекет жүргізуге кешенді тәсілді талап ететін жоғары технологиялы және еңбек көп жұмсалатын үдеріс. ЭКҰ процедура жетістігі – бұл түрлі мамандандыру дәрігерлер командасының бірлескен жұмыс нәтижесі, сондықтан да таңдалған клиника түрлі мамандандырылған білікті дәрігерлермен штаттың толтырылуы маңызды.

Қаңдай жағдайларда ЭКҰ көмектесе алады?

Экстракорпоральды ұрықтандыру әдісі бір немесе екі серіктестерінің репродуктивті жүйе қызметінің бұзушылығы, сонымен қатар әйелдер донорлық жасушаларды пайдаланумен жүкті болуды қалаған кезінде ойға қонымды.
ЭКҰ идиопатиялық бедеулік кезінде, яғни екеуінің де дендері сау болғандықтан жұптардың бедеулік себептері анықталмаған жағдайда қажет болады. Жүкті бола алмайтын себептер үйлеспеуі мүмкін, мұндай жағдайда бедеулік біріктірілген деп аталады.
Сондай-ақ ЭКҰ жалғыз басты әйелдер мен қыздар үшін үйлеседі, себебі донорлық шәует жасушалары мен аналық жасушаларды пайдалану болжанады. Некеде тұрмаған және жыныстық серіктестігі жоқ әйелдер ЭКҰ көмегімен ана бола алады.
Сіз қаңдай жағдайда болсаңыз да, біздің мамандар мәселені шешуге оңтайлы нұсқалар табады және сіз дені-сау баланы көтеру және дүниеге әкелу үшін бар күштерін салады. «түтіктен пайда болған» балалар табиғи ұрықтану салдарынан жарыққа келген балалардан еш айырмашылығының жоқтығын түсіну маңызды. Бұл факт осы саладағы көптеген зерттеулермен расталған.

ЭКҰ процедурасының мәнісі немен қорытындыланады?

Экстракорпоральды ұрықтандыру жүргізу мамандандырылған клиникада ғана ықтимал. Процедура бірнеше кезеңдерден тұрады:

• ЭКҰ дайындау
• аналық жасушаларды алу (пункция)
• шәует жасушаларын алу
• in-vitro ұрықтандыру
• эмбриондарды өсіру
• жатыр қуысына эмбрионды ауыстыру

PERSONA Халықаралық клиникалық репродуктология орталығы дүниежүзілік стандарттарға сәйкес жоғары деңгейде ЭКҰ процедурасын жүргізуге мүмкіндік беретін қазіргі заманғы құрылғылармен жабдықталған. Бірақ, процедураның басты қиындығы аналық жасушалардың ұрықтандыруда және оның орналасуында қорытындыланбайды, жүктілікті сақтаумен және әйел ағзасымен эмбрионның қабылдамауын алдын алу қажеттілігімен қорытындыланады. Сондықтан да біздің орталықта ЭКҰ процедурасынан өткен барлық пациенттер жүктіліктің 12 аптасына дейін өзінің репродуктолог-дәрігерінің қадағалауында болады.
Сонымен қатар, PERSONA орталығы жүктілік, соның ішінде жоғары қауіпті жүктілікті жүргізу бағдарламасын ұсынады.

ЭКҰ қарсы көрсетімдер болуы мүмкін бе?

Кез-келген процедурада өзіндік көрсеткіші және қарсы көрсетімі бар, ЭКҰ одан ерекше емес.
ЭКҰ қарсы көрсетімдері болып табылады:

• қалыпты жүктілікке, баланы көтеруге және тууға кедергі келтіретін психикалық және соматикалық ауру;
• жүктілікті мүмкінсіздік қылатын жатырдың даму ауытқымасы немесе оның пішінінің өзгеруі;
• хирургиялық емдеуді қажет ететін жатырдағы және аналық бездердегі онкологиялық аурулар, сонымен қатар қатерсіз өскіндер;
• өткір түріндегі ісіп қызару процесі.

Барлық қарсы көрсетімдер абсолютті емес екенін атап өту керек. Кейбіреулері салыстырмалы болып табылады және жүктілікті алу үшін жеткілікті жоғары мүмкіндіктер беріп, консерваторлық немесе хирургиялық емдеу үдерісінде жойылуы мүмкін. Біздің мамандардың көмегіне жүгінген бедеуліктің қиын жағдайы бар пациенттердің көп жартысы бақытты ата-аналар болды.

ЭКҰ алдында медициналық тексеру

Дайындау кезеңі ЭКҰ маңызды сатыларының бірі болып табылады. Мұқият медициналық тексерулер хаттама сәттілігіне тікелей байланысты.
Лабораториялық және клиникалық зерттеулер ЭКҰ кезінде жүктіліктің басталуына кедергі келтіруі мүмкін негативті факторларды анықтауға мүмкіндік береді. Толық зерттеу жүктіліктің соңына дейін жетпеу қауіпін, жүктіліктің асқынған ағымын, сонымен қатар болашақтағы балада генетикалық аурулардың пайда болу қауіпін азайтуға мүмкіндік береді.
Сонымен бірге, ЭКҰ бағдарламасы алдында толық зерттеу бірінші әрекетте оның сәтті болу мүмкіндігін арттырады. Пациенттер денсаулығының жағдайы туралы толық ақпарат дәрігерге дұрыс диагноз қоюға, емдеудің дұрыс бағдарламасын таңдауға және ықтимал асқынуларды азайтуға мүмкіндік жасайды.
Талдаулар тізімі емдеуші дәрігермен жеке тағайындалады, әдетте бұл бастапқы кеңес беру уақытында болады. Егер сізде ЭКҰ әрекеттер болса, бағдарламаны жүргізу туралы үзінді көшірмелермен, сонымен қатар бұрын жасалған операциялар туралы мамандардың қорытындыларымен таныстырыңыз. 

Әйелдер үшін міндетті талдаулар тізімі:

• гинекологиялық тексеру
• кіші жамбас органдарының УДЗ
• қанды клиникалық талдау
• қан тобын және резус-факторын анықтау
• мерезге, АИТВ-ке, В және С гепатит вирустеріне қанды талдау
• несеп жолынан флораға жағындыларды және цервикалды жолдары мен қынаптың тазалық деңгейін зерттеу
• денсаулық жағдайы және жүктілікті соңына дейін жеткізу мүмкіндігі туралы терапевт қорытындысы

көрсеткіштері бойынша:

• жатырдың жай-күйін зерттеу (шағын жатырды көру);
• жатыр түтіктерін зерттеу (гистеросальпиногография немесе гистеросальпингоскопия);
• эндометрия биопсиясы;
• гормондарға қан талдаулары (ФСГ, ЛГ, Пролактин, ТТГ, Т3, Т4, АТТПО, АТТГ, тестостерон, ДЭА-S, кортизол, эстрадиол);
• антиспермал мен антифосфолипидті қарсы денелердің бар болуына зерттеу;
• несеп жолынан және цервикалды жолдан материалдарды бактериологиялық зерттеу;
• жатыр мойнының жағындыларын цитологиялық зерттеу;
• инфекциялық тексеру (хламидиоз, уро- және микоплазмоз, жай ұшық вирусы, цитомегалия, токсоплазмоз,қызамық);
• кариотипирлеу;
• көрсеткіштер бойынша басқа мамандардың қорытындысы

Ерлерге арналған міндетті талдаулар тізімі:

• сифилиске, АИТВ-ке, В және С гепатиттеріне қан талдаулары (3 ай жарамды)
• шәуетграмма 

көрсеткіштері бойынша:

• қан тобын және резус-факторды анықтау
• MAR-тесті (шәуетте антиспермалды қарсы денелердің бар болуына тест)
• андролог кеңесі
• жұқпалы тексеру (хламидиоз, уро- және микоплазмоз, жай ұшық вирусы, цитомегалия);
• кариотипирлеу;

Ерлерді ЭКҰ дайындау үшін негізгі талдау шәуетграмма болып табылады. Шәуетграмма нәтижесі нақты болуы үшін талдауға дейін бір апта ішінде спирттік ішімдіктерді тұтынбау, саунаға бармау және ыстық ванналарды қабылдамау, сонымен бірге зерттеуге дейін 2-5 тәулікте секстен тыйылу ұсынылады.

ЭКҰ үшін кейбір талдаулар мерзімі жеткілікті тез болады және тағайындалған уақытта дәрігердің қабылдауына бола алмаған жағдайда қайта зерттеу жасау керек болады.

Психологиялық дайындау

ЭКҰ алдыңғы бағдарламасына психологиялық деңгейде дайындалған маңызды. 
Оң ой-пікірлер мен эмоциялар жүктіліктің басталуы үшін қажетті аналық бездерде гормондардың өндірілуіне әсер ететін гипофиздің әуестік гормондарын өндіруге бас ми қабығын ынталандырады.
Біздің орталықта сіз жоғары білікті психологтан кеңес ала аласыз. Тәжірибелі маман дұрыс уәждемені қалыптастыруға және бұл жүктіліктің табиғи немесе ЭКҰ-хаттамасы екені байланысссыз ұрықтануды жоспарлау уақытында әйелдерге қажетті позитивті ойлауды құрауға көмектеседі.

Тәртіптілік және ұсыныстарды қадағалау

ЭКҰ бағдарламасын жоспарлау кезінде репродуктолог-дәрігер әйелдердің жеке ерекшеліктерін ескереді. Емдеуші дәрігердің ұсыныстарын қатаң ұстау және өздігінен ұйғарымдарды өзгертпеу керек. Бір пациентке арналған ұсыныстар басқа пациент үшін қол жетімсіз болуын түсіну маңызды. ЭКҰ бағдарламасына дайындау үдерісінде емдеуші дәрігермен ғана туындаған мәселелерді талқылау қажет.

ЭКҰ хаттама түрлері

Жеке ерекшеліктерге сәйкес ЭКҰ түрлі хаттамалары қолданылуы мүмкін:

• қысқа мерзімді;
• ұзақ мерзімді;
• гиперұзын;
• ультрақысқа;
• аз ынталандырумен.

Бәрінен жиі хаттамалардың екі түрі қолданылады –ұзақ және қысқа мерзімді. 

ЭКҰ ұзақ мерзімді хаттамасы

Ұзақ мерзімді хаттама кезінде сарыдене гормондарына (СД гормондары) басым болатын препараттар қолданылады. СД деңгейі ең аз мөлшерге дейін төмендегенде аналық бездерде фолликулдардың өсуін ынталандыру үшін препараттар қосылады. Бұл жағдайда аналық жасушаларды алу шамамен бір айдан соң іске асады.
Ұзақ мерзімді хаттама егер әйелде жақсы аналықбез қоры болса және аналық жасушалардың қажетті мөлшерін алу болжау мүмкіндігі бар болса пайдаланыла алады.
ЭКҰ ұзақ мерзімді хаттаманы қолдану лютеин фазасы деп аталатын етеккір циклінің 20-22 күнінен бастап басталады. Үдерісте репродуктолог-дәрігер кейбір препараттарды алып тастауға немесе өзгерту және оның мөлшерін өзгерте алады. Бұл ретте бірдей хаттамалар мен препараттардың бірдей мөлшерлемесі кезінде түрлі пациенттердің ағза реакциясы жеке болады. Сонымен қатар, дәрігер аналық жасушалардың сапасына әсер етпейтінін, ол тек тиісті өлшемдегі ооцит алуға қол жеткізетінін түсіну маңызды.
ЭКҰ ұзақ мерзімді хаттамасы өте сәтті болып саналады, себебі ол жүктіліктің басталу мүмкіндігін жоғарлатады.

ЭКҰ қысқа мерзімді хаттамасы

Қысқа мерзімді хаттама орта шамамен 10 күнге созылады, ол пациент циклінің 4-5 күнінен бастап басталады. Бұл ретте хаттама түрінде әйелдің табиғи гормонды фонын барынша сақтайды. Бастапқыда мезгілсіз аналық жасушаның жетілуінің алдын алатын препараттарды, артынша аналық бездердің жұмыс істеуін ынталандыратын препараттарды пайдаланылады. ЭКҰ қысқа мерзімді хаттамасы егер ынталандыруда екі аналық бездер әсерін тигізсе, өте оңды болып табылады. Нәтижесінде одан әрі пайдаланылатын аналық жасушалардың көптеген мөлшері өндіріледі. ЭКҰ қысқа мерзімді хаттамасында жақсы нәтижеге қол жеткізу үшін қажеттілігіне қарай өзгерістер енгізілуі мүмкін.
Табиғи цикл уақытында әйелдер ағзасында барлығы бір аналық жасуша дамытылады, екі аналық жасушаның дамуы – өте сирек жағдай. ЭКҰ ұзақ және қысқа мерзімді хаттамасы жасушалардың көптеген мөлшерін алуға және жүктіліктің басталу мүмкіндігін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Хаттаманы таңдау – бұл репродуктолог-дәрігердің ғана міндеті. Ол пациенеттің денсаулық жағдайы, сонымен қатар оның ағза ерекшеліктері негізінде шешім қабылдайды.

Табиғи циклдегі ЭКҰ

Табиғи циклдегі экстракорпоральды ұрықтандыру (ТЦ ЭКҰ) — бұл дәрілік препараттармен ынталандырусыз, осы мерзімде әйел ағзасында табиғи жетілген аналық жасушалардың жасанды ұрықтану әдісі.

ТЦ-дегі ЭКҰ кімге ұсынылады:

• егер жұптардың бедеулік себебі ер адамның факторынан болса, жоғары аналықбез резерві, сонымен қатар жүйелі етеккір циклі бар жас әйелдерге;
• гормондық ынталандыру кезінде барлығы 1-3 аналық жасушаны алатын кемел жастағы әйелдерге;
• ЭКҰ бағдарламасында эмбрионды жақсы болған, бірақ имплантация іске аспаған әйелдерге.

Жеке жағдайларда ТЦ-де ЭКҰ жүргізу:

• Төмен АМГ кезінде ТЦ-де ЭКҰ донорлық ооциттермен жүргізген дұрыс, өйткені мұндай пациенттерде төмен аналықбезді резерв және аналық жасушалардың ұрықтануына жарамды жетілгендер циклде болмауы мүмкін.
• жоғары ФСГ кезінде ТЦ-де ЭКҰ сәттіліктің төмен ықтималдығы бойынша ұсынылмайды (қанда осы гормонның қалыпты деңгейіне қол жеткізу үшін бастапқыда ем жүргізген дұрыс).
• Сақталған аналықбез резервте эндометриоз кезінде ТЦ-де ЭКҰ жетістікке мүмкіндіктер бар (бірақ хаттамада бастамас бұрын эндометриозды дайындау-көптеген ошақтарды жағуды немесе жоюды талап етеді).

ТЦ-де ЭКҰ статистикасы

Статистикалық деректерге сәйкес ТЦ-де ЭКҰ басталған циклдердің шамамен 7%  және пациенттің жатырына эмбрионды ауыстыру кезінде 16% жағдайында тиімді,  яғни ТЦ-де ЭКҰ әдісінің бірінші әрекетімен ұрықтану ықтималдығы ынталандыру хаттамасына қарағанда едәуір төмен.

Ынталандырумен ЭКҰ

Аналық жасушаларды ынталандырумен экстракорпоральды ұрықтандыру қазіргі уақытта ҚРТ әдістемесімен өте өзекті және тиімді болып табылады. Бұл тәсіл жатыр түтіктерінің тарылуымен және жатырдың бірнеше ауруларымен, сонымен қатар гормондық бұзушылықтармен шартталған бедеулікті емдеу кезінде барынша нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Ынталандыру бірден бірнеше аналық жасушалардың жетілуін іске қосады және ұрықтандыру мүмкіндігін едәуір жоғарлатады.

Ынталандыру үшін мамандандырылған гормондық препараттар қолданылады. Тиісті препаратты және оның мөлшерлемесін таңдау тексеру нәтижесі негізінде репродуктолог-дәрігермен жеке жүзеге асырылады.

ЭКҰ тиімділігі немен байланысты?

Хаттама тиімділігіне бірнеше бірінші деңгейлі факторлар әсер етеді, олар:

• эмбрионнның жай-күйі
• жатыр және эндометрия күйі

Көбісі білікті маманға, сонымен бірге пациенттің өзіне байланысты. ЭКҰ жүргізуге, сонымен қатар эмбрион жатырға қондырылғаннан кейін бірнеше тәртіпті қадағалау өте маңызды. Бірінші кезекте күйзелістерге, қызынуларға және физикалық ауыр жүктемелерге жол бермеген дұрыс.
Бірақ, бұл жалғыз ғана факторлар емес. Процедура жетістігі тікелей байланысты:

• жасына (әйелдерде – 38 жастан және ерлерде – 45 жастан кейін жетістік мүмкіндігі төмендейді);
• бедеулік себебінен;
• жүкті бола алмау себептерінен кезеңнің созылуы;
• ЭКҰ көмегімен жүкті болудың сәтсіз әрекеттері;
• Пациенттердің салауатты өмір салтына және тәртібіне (темекі шегу және ішімдік қолдану жүкті болу мүмкіндігін төмендетеді);
• Тұқым қуалаушылық факторларына және тағы басқалар.

Біздің орталықта ең қиын жағдайлардан бас тартпауға мүмкіндік беретін жоғары білікті және жұмыс тәжірибесі көп мамандар қызмет етеді.